Personkoartta doaimmaheapmi

Personkoartta doaimmahuvvo dábálaččat sulaid 8 árgabeaivvis du válljen viežžanbáikái. Viežžanbáikkis don galggat čájehit sáddendovddaldaga ja duođaštit personvuođat. Maiddái váldegirjjiin viežžan lea vejolaš.

Dárkkis buriin áiggiin ovdal mátkái vuolgima du personkoartta fápmoáiggi. Válddáthan vuhtii, ahte min lohpebáikkiin sáhttá leat hušša eandalii geasset, goas čuovvovaš friddja áigi sáhttá leat easkka vahkuid duohken.

Doaimmahanleaktu: Dábálaččat personkoartta doaimmahuvvo sulaid 8 árgabeaivvis. Lassemávssus sáhtát oažžut jođálmahtton doaimmaheami.

Juohkehaš áššegirji iežas konfaluhtas: Gárvves personkoartta doaimmahuvvo giddejuvvon konfaluhtas Schenkera dahje dan vuolleskáhppojeaddji doaibmabáikái. Jus ozat oktanaga maiddái personkoartta dahje du fuolahanvuloš personkoarttaid, juohkehaš dain doaimmahuvvo iežas konfaluhtas.

Seailluhanáigi: Personkoartta seailluhuvvo viežžanbáikkis 14 jándora. Vieččakeahtes sádden máhccá sulaid vahkus bolesstašuvdnii, gos dan sáhttá viežžat.

Personvuođa duođašteapmi viežžanbáikkis: Jus vieččat iežat personkoartta ieš, don galggat čájehit viežžanalmmuhusa mielde lean sáddendovddaldaga ja duođaštit iežat personvuođa Suoma virgeoapmahačča mieđihan pássain dahje personkoarttain. Maiddái boarásmuvvan pássa dahje personkoarta dohkke, jus dan fápmoáigi lea nohkan eanemustá jahki áigi. Du galgá goittotge bastit dovdát áššegirjjis lean govas. Vuodjinkoarttain ii sáhte duođaštit personvuođa personkoartta vieččadettiin.

Fuolaheaddjái mieđihuvvon personkoartta viežžan: Sáhtát viežžat du fuolahanvuloža personkoartta seammá láhkai go iežat personkoartta.

Viežži fápmudahttin: Sáhtát maiddái fápmudahttit nuppi olbmo viežžat personkoartta. Dalle viežžis galgá leat váldegirji, sáddendovddaldat ja fámus lean Suoma virgeoapmahačča mieđihan pássa dahje personkoarta. Vuodjinkoarttain ii sáhte duođaštit personvuođa personkoartta vieččadettiin.

Luđe dás váldegirjevuođu (suomagillii)

Jođálmahtton doaimmahus 

Sáhtát oažžut personkoartta lassemávssuin jođálmahtton vugiin, jus min dihtomearis lea sadji.

Beaivedihtomearit: Hoahppo- ja express-doaimmahusain lea riikkaviidosaš beaivedihtomearit. Dat leat muhtumin dievva eandalii geassehuša áigge.

Fuomášan veara neahtas earánastimii: Jus dagat ohcamuša neahtas, vuogádat sáhttá almmuhit, ahte galggat fitnat bolesstašuvnnas dovdámis. Dalle sáhtát válljet elektrovnnalaš ohcamušastat jođálmahtton doaimmahusa. Sáhtát goittotge lonuhit doaimmahusvuogi johtileabbon lohpediskka lusa boađedettiin. Dalle bearrat dus dábálaš ja jođálmahtton doaimmahusa haddeerohusa. 

Doaimmahusáiggit

Doaimmahusáigi sisttisdoallá gieđahallanáiggi sihke gárvves personkoartta gárvvisteapmái ja doaimmaheapmái gollan áiggi.

• Dábálaš doaimmahus váldá sulaid 8 árgabeaivvi.
• Hoahppodoaimmahus doalvu 2–4 árgabeaivvi. Diŋgonbeaivi ii rehkenastojuvvo.
• Express-doaimmahus doalvu 0-2 árgabeaivvi, jus diŋgonbeaivvi express-personkoartadihtomearis lea sadji. 
• Gaskaboddasaš personkoartta addojuvvo fárrui, muhto mieđihuvvo dušše earenoamáš lossa sivain.

Viežžanalmmuhus

Oaččot almmuhusa, go sáhtát viežžat personkoarttat. 

Almmuhusvuogit: Almmuhus sáhttá sáddejuvvot du válljejumit mielde teakstadieđuin, šleađgapoasttain dahje reivviin. Almmuhus sisttisdoallá sáddendovddaldaga ja viežžanbáikki čujuhusa. Du gánneha álo bivdit viežžanalmmuhusa sihke teakstadieđu ja šleađgapoastta bokte. Dalle oaččut dárbbašlaš dieđuid duođaleappot, vaikke nubbi diehtu ii boađášiige. 

Sáddendovddaldat: Seaillut sáddendovddaldaga fuolalaččat. Personkoarta ii luobahuvvo almmá dan.

Lassedieđut hoahppopersonkoarttas 

Hoahppopersonkoarta lea dábálaš personkoarta, mii doaimmahuvvo dábálačča oanehut áiggis. Hoahppodoaimmahusat leat rájálaš mearri beaivvi guovdu. 

Doaimmahusáigi: Jus guođát hoahppopersonkoartaohcamuša neahtas árgabeaivve maŋimustá dmu 9, gárvves personkoartta lea viežžamis maŋimustá nuppi diŋgonbeaivvi maŋŋá lean árgabeaivvi, jus seammá beaivve hoahppopersonkoartadihtomearis lea sadji. Jus dagat ohcamuša bolesstašuvnnas dahje neahttaohcamuš gáibida dovdángalledeami, áigerádjá lea dmu 11. Jus guođát ohcamuša áigerájá dievvama maŋŋá DAHJE jus diŋgonbeaivvi dihtomearis ii leat sadji, gárvves personkoartta lea viežžamis maŋimustá goalmmát diŋgonbeaivvi maŋŋá lean árbabeaivve. Jus guođát ohcamuša áigerájá dievvama maŋŋá ja čuovvovaš beaivvi dihtomearri lea jo dievvan, gárvves personkoartta lea viežžamis maŋimustá njealját diŋgonbeaivvi maŋŋá lean árbabeaivve.

Ohcamušaid gieđahallat dušše árgabeivviid áigge.

Hoahppopersonkoartta ohcan neahtas: Jus dagat ohcamuša elektrovnnalaččat ja vuogádat almmuha, ahte dovdángalledeapmi gáibiduvvo, sáhtát válljet elektrovnnalaš ohcamušastat dušše dábálaš doaimmahanleavttu. Sáhtát goittotge válljet dan bolesstašuvnnas johtilebbui, gos bearrat dus dábálaš doaimmahusa ja jođálmahtton doaimmahusa máksoerohusa.

Fuomáš: Gaskaboddasaš personkoartta ii leat seammá go hoahppopersonkoartta. Gaskaboddasaš personkoartta lea bolesstašuvnnas spesifiserejuvvon personkoarta, mii mieđihuvvo dutnje dušše earenoamáš lossa ákkaiguin ja mainna sáhttá mátkkoštit. Hoahppopersonkoarta fas lea buot láhkai dego dábálaš leavttuin doaimmahuvvon personkoarta.

Lassediehtu express-personkoarttas

Doaimmahanáigi oaivegávpotguovllus (Helsset ja Vanda): Jus guođát express-personkoartaohcamuša neahtas árgabeaivve maŋimustá dmu 9, gárvves personkoartta lea viežžamis seammá eahketbeaivvi dmu 16, jus seammá beaivve express-personkoartadihtomearis lea sadji. Jus dagat ohcamuša bolesstašuvnnas dahje neahttaohcamuš gáibida dovdángalledeami, áigerádjá lea dmu 11. Jus guođát ohcamuša maŋŋelut dahje sadji lea easkka čuovvovaš beaivvi dihtomearis, gárvves personkoartta lea viežžamis nuppi diŋgonbeaivvi maŋŋá lean árgabeaivve dmu 16.

Doaimmahanáigi eará sajis Suomas: Jus guođát express-personkoartaohcamuša neahtas árgabeaivve maŋimustá dmu 9, gárvves personkoartta lea viežžamis čuovvovaš beaivve dmu 12, jus seammá beaivve express-personkoartadihtomearis lea sadji. Jus dagat ohcamuša bolesstašuvnnas dahje neahttaohcamuš gáibida dovdángalledeami, áigerádjá lea dmu 11. Jus guođát ohcamuša maŋŋelut dahje sadji lea easkka čuovvovaš beaivvi dihtomearis, gárvves personkoartta lea viežžamis nuppi diŋgonbeaivvi maŋŋá lean árgabeaivve dmu 12.

Ohcamušaid gieđahallet dušše árgabeivviid áigge.

Doaimmahusbáikkit: Express-personkoarttaohcamuša sáhtát dahkat man beare bolesstašuvnnas, muhto gárvves personkoartta doaimmahuvvo dušše ovttaskas viežžanbáikkiide čuovvovaš gávpogiin: Helsset, Vanda, Kouvola, Lahti, Tampere, Turku, Kuopio, Vaasa, Oulu ja Roavvenjárga.

Maid viežžanbáikái galgá váldit mielde

Gárvves personkoartta vieččadettiin galggat bastit duođaštit personvuođat ja čájehit sáddendovddaldaga.

Sáddendovddaldat: Sáhtát čájehit sáddendovddaldaga ovdamearkan telefovnnat šearpmas, viežžanalmmuhusa prentejumis dahje ieš gieđain čállán báhpáris.

Personvuođa duođašteapmi: Duođaš personvuođat fámus lean Suoma virgeoapmahačča mieđihan pássain dahje personkoarttain. Jus dus ii leat dakkár, eanemustá jahki dassái boarásmuvvan suopmelaš pássa dahje personkoarta dohkkejit maiddái, jus dutnje ii eará láhkai leat almmuhuvvon.

Du čájehan pássa dahje personkoarta galget buot dáhpáhusain leat dakkárat, ahte du sáhttá das lean govas almmá váttisvuođaid haga dovdát.

Vuodjenkoarttain ii sáhte duođaštit personvuođa personkoartta vieččadettiin.

Nuppi olbmo fápmudahttin viežžin

Sáhtát maiddái fápmudit nuppi olbmo viežžat gárvves personkoartta. Dalle don fertet dahkat sutnje girjjálaš spesifiserejuvvon váldegirjji. Fuomáš, ahte váldegirjji viežži sáhttá duođaštit personvuođas dušše fámus lean Suoma virgeoapmahačča mieđihan pássain dahje personkoarttain.

• Luđe váldegirjevuođu (suomagillii)

Vuollel 15-jahkásaččat: Jus personkoartaeaiggát lea vuollel 15-jahkásaš, fuolaheaddji fápmudahttá viežži. Fuolaheaddjin it dárbbaš váldegirjji vuolleahkásaš máná personkoartta vieččadettiin. Son dovdáhuvvo seammá láhkai go personkoartta eaiggát dovdáhuvvo.

Mus ii leat pássa iige personkoarta, inge háliit fápmudit geange. Mo doaimman? 

Jus dus ii leat personkoartta viežžamii dárbbašuvvon pássa iige personkoarta, itge háliit fápmudit nuppi olbmo viežžan dan du beales, sáhtát viežžat personkoartta spiehkastat láhkai bolesstašuvnnas. Dás sáhtát soahpat sierra bolesstašuvnnas earánasttedettiinat.
Min neahttabálvalus dárkkista min registaris, leago dus viežžamis dárbbašuvvon pássa dahje personkoarta. Jus dus eai leat dat, sáhtát válljet viežžanbáikin bolesstašuvnna.

Dárkkis personkoarttat ortnega ja dieđuid 

Oaččot ođđa personkoarttat mielde mildosa, mas leat rávvagat personkoartta ortnega ja sisdoalu dárkkisteapmái. Oahpásmuva rávvagii fuolalaččat.
Muittáthan dárkkistit du vuostáiváldon personkoarttas, ahte

• koarta lea čavddis.
• du persondieđut leat riekta ja dievaslaččat: olles namma, riikkavulošvuohta, riegádanáigi, sohkabealli, persondovddaldaga loahppaoassi ja riegádanruovttugielda. Olgoriikalačča personkoarttas lea riikkavulošvuođagiettis merkejupmi XXX.
• vuolláičálus: čállinmáhtolaččas lea nammačálus ja čállinmáhtuheame (lagamustá mánát) nammačálusgieddái lea merkejuvvon vuolláičállosa sadjái sárggis.
• du personkoartta dieđut leat dievaslaččat: personkortii lea merkejuvvon personkoartta tiipa, riika, personkoartta nummir, mieđihanbeaivi, maŋimuš fápmobeaivi ja mieđiheaddjivirgeoapmahačča namma. 
• čuovgagovva: govas ii oidno mihkkige eahpedábálaš.

Sáhtát háliidettiin fitnat dárkkistahttimin personkoartta čiekka doaibmama ja sisdoalu bolesstašuvnnas.

Jus áiccat du personkoarttas feaillaid dahje váilevuođaid, fina čájeheamen dan bolesstašuvdnii. Jus feailla gávnnahit boahtán personkoartta válmmašteaddjis dahje mieđiheaddjis, dutnje mieđihuvvo ođđa personkoartta mávssu haga.

Muitte, ahte sáhtát mátkkoštit dušše personkoarttain, man ortnet lea láitemeahttun ja sisdoallu almmá feaillaid.

Fámohuhte ja duššat boares personkoartta

Oaččot ođđa personkoarttat mielde mildosa, mas leat rávvagat boares personkoartta fámohuhttimii ja duššadeapmái. Oahpásmuva rávvagii fuolalaččat.

Go dutnje luobahuvvo ođđa personkoarta, ovddit personkoarta fámohuvvá automáhtalaččat. Fámohuvvan personkoarta ii šat dohkke mátkkoštanáššegirjin, vaikke personkoartta fápmoáigi livččii vel báhcán. 

Fámohuhte du hálddus lean boares personkoartta

• čuohppamin personkoarttas ovtta čiega eret.
• čuohppamiin čiekka guovdat: Jus it dárbbaš boares personkoartta suollemas dieđuid gieđahallamii, čuohpa maiddái čiekka guovdat

Personkoartta fámohuhttin lea hui dehálaš iežat vuoigatvuođadorvvu dihtii. Jus du boares personkoartta gártá boasttu olbmo háldui, du personvuođa sáhttet ávkkástallat rihkuslaš ulbmiliidda. Sihkkareamos lea bajábealde govviduvvon fámohuhttima lassin duššadit personkoartta bihtáid ollásit. 

Sáhtát háliidettiin máhcahit boares personkoartta maiddái bolesii. Schenkera ja dan vuolleskáhppojeaddjiid doaibmabáikkit eai váldde vuostá boares personkoarttaid.